تاریخچه ساخت چاقو در زنجان به دوره هخامنشیان برمی‌گردد. در زمستان سال ۱۳۷۳، جسد مومیایی شده شش مرد نمکی در استان زنجان و در معدنی به نام نمک چهرآباد کشف شد. همه این مردان، داس و ابزار جنگی انسان‌های اولیه را به کمر داشتند و همین موضوع باعث شد که تاریخچه ساخت چاقو در زنجان را به شش‌هزار سال پیش نسبت دهند و این شهر را پایتخت سلاح‌سازی در زمان هخامنشیان بدانند اما رواج هنر چاقوسازی در زنجان به دوره صفویه برمی گردد.

علاوه بر زنجان، در راین کرمان، کرمانشاه، قم و همدان هم چاقوسازی رواج دارد اما هیچ‌کدام از اینها در زیبایی و کیفیت، توان رقابت با چاقوهای زنجان را ندارند؛ این چاقوها با وجود تنوع فراوان، دارای ویژگی های منحصر به فردی هستند؛   ظرافت، یکی از این ویژگی هاست و این ظرافت در مونتاژ (جفت و جور) قطعات مختلف، به خوبی آشکار است به گونه‌ای که محور تیغه و لولای چاقو چنان جاسازی شده که تشخیص قطعات مذکور از هم مشکل است.

ویژگی دیگری که چاقوهای زنجان را ممتاز می کند، تناسب قسمت های مختلف چاقو، یعنی تیغه، دسته و غلاف از یکدیگر است و این پدیده ویژه، نمودار مهارت دست و بینش هنری استاد کاران این هنر- صنعت استـ قدرت برش، از دیگر ویژگی های چاقوی زنجان است که آن را مشهور عام و خاص کرده و موجب شده تا گردشگرانی که زنجان را انتخاب می کنند، نتوانند از کنار چاقوی این شهر، بی تفاوت بگذرند.

چاقوی زنجان علاوه بر ابتکارات و خلاقیت صنعتی استادکاران دارای فرم های مختلف است و به دو دسته کلی تقسیم می شود. یکی چاقو های ساده یا معمولی که از دو دسته تیغه و قبضه تشکیل  شده اند و دیگری چاقوهای مرکب و پیچیده که خود به انواع چاقوها تقسیم و چاقوی ضامن دار و انواع چاقو در شکل های مختلف را شامل می شوند.

گرچه بهترین چاقوها در زنجان ساخته می شوند اما تمام مواد اولیه‌ای که در چاقوسازی مورد استفاده قرار می گیرد،   وارداتی است و استیلی که در ساخت چاقو از آن استفاده می‌شود به دلیل نبود فن‌آوری آن در کشور، از کشورهای روسیه، اوکراین و آلمان وارد می‌شود.

اما هنر مردمان زنجان به چاقوسازی محدود نمی شود. «ملیله سازی» از جمله ظریف‌ترین رشته‌های فلزکاری و یکی از برجسته‌ترین صنایع دستی ایران است. درباره تاریخچه ملیله زنجان، اطلاعات جامعی در دست نیست اما از دو طریق می‌توان به قدمت این هنر ارزنده پی‌برد. اول با نوشته‌ها و سفرنامه‌های گردشگرانی که به این منطقه سفر کرده و از هنر زیبای ملیله‌کاری یاد کرده‌اند؛ دوم با استفاده از آثار اندکی که باقی‌مانده و متعلق به دو سده اخیر است.

ملیله کاری تا پیش از دوره پهلوی، به عنوان هنر دستی  زنجان فقط در این شهر رواج داشته، اما در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان در سایر نقاط کشور نیز، هنر ملیله‌کاری رواج یافته است.

تولیدات ملیله شامل گیره، شربت خوری، گلاب پاش، قاب عکس، بشقاب، شکلات و شیرینی خوری، زنجیر، گل سینه و گوشواره است. ابزار کار ملیله شبیه ابزار و ادوات زرگری است و چکش‌کاری، حرارت‌دهی، نوردکشی، مفتول‌کشی، حدیده‌کاری و قالب‌بندی، از جمله کارهایی است که توسط استادکار در صنعت ملیله سازی انجام می‌شود.

چارق دوزی هم یکی دیگر از صنایع دستی زنجان است. چارقی که یک روز از چرم خام ساخته می‌شده و بندهایی داشته که به ساق پا پیچیده می شده است.  

زمانی چارق، پاپوش چوپانان بوده اما امروز کفش زیبا و گرانی است که خانم‌ها به پا می‌کنند و بیشتر جنبه تزئینی و تفننی دارد.